Հայկական գյուղատնտեսության ճգնաժամն ու լուծումը

«Խնդիրները չեն ծագում այն բանից, ինչը դուք չգիտեք: Դրանք ծագում են այն բանից, ինչը դուք հաստատ գիտեք, բայց իրականում այդպես չէ»: Մարկ Թվեյն

Հայաստանի անասնապահության ոլորտը կանգնած է ճակատագրական ընտրության առաջ։ 2014 թվականից ի վեր խոշոր եղջերավոր կենդանիների գլխաքանակը կրճատվել է 26%-ով՝ 677,500-ից հասնելով 501,500-ի։ Միաժամանակ, մսի ներկրումները կայունորեն շարունակվում են՝ փոխարինելով տեղական արտադրության անկումը։ Վերջին տասնամյակում տարեկան ներմուծվել է 9–10 հազար տոննա տավարի միս՝ կազմելով երկրի պահանջարկի 20%-ը։ Խոզի մսի ներմուծումը տարեկան հասել է 12,000 տոննայի՝ ապահովելով պահանջարկի 50–60%-ը, իսկ թռչնամսի ներմուծումը՝ 40,000 տոննայի, կազմելով սպառման 80%-ը։ Այս ամենը վկայում է, որ Հայաստանում մսի պահանջարկի կեսից ավելին բավարարվում է ներմուծումների հաշվին, ինչը վկայում է անասնապահության համակարգային անկման մասին։

Խնդրի էությունը

Հայաստանում անասնապահության ավանդական մեթոդները տասնամյակների ընթացքում էական փոփոխության չեն ենթարկվել։ Ֆերմերները սովորաբար սկսում են գոմ կառուցել, կեր գնել կամ արտադրել, և ներդրումներ կատարել կերաբաշխման ու գոմաղբի հեռացման սարքավորումների մեջ։ Այս ծախսատար մոտեցումն ավելի ու ավելի է բարձրացնում մսի տեղական արտադրության ինքնարժեքը, ինչը դարձնում է այն անմրցունակ ներմուծվող մսի նկատմամբ։

Հայ ֆերմերները դժվարանում են մրցակցել ներմուծող երկրների ֆերմերների հետ՝ առաջին հերթին այն պատճառով, որ բոլոր հիմնական բաղադրիչները՝ սկսած շինանյութերից եւ տեխնիկայից մինչեւ կենդանիներ եւ կերեր, ներմուծվում են արտերկրից, ինչը բարձրացնում է արտադրական ծախսերը։

Այս ծախսերը կուտակվում են բոլոր փուլերում. գոմերի կառուցումը պահանջում է թանկարժեք նյութեր, կերերի արտադրությունը՝ ներկրվող բաղադրիչներ, իսկ սարքավորումների սպասարկումն ավելացնում է ֆինանսական բեռը։ Արդյունքում, ֆերմերները հաճախ ստիպված են լինում վաճառել իրենց կենդանիները, լքել ոլորտը կամ արտագաղթել։ Այս շրջապտույտը ոչ միայն վնասում է Հայաստանի գյուղատնտեսական հնարավորություններին, այլեւ քայքայում է գյուղական համայնքները։

Նախապաշարմունքների վերանայում

Ինչպես Մարկ Թվեյնն է նկատել, ժամանակն է վերանայել այն «ճշմարտությունները», որոնք մենք համարում ենք անփոփոխ հայկական գյուղատնտեսության մեջ։

1. Գոմի մոլորությունը

Ընդունված կարծիք կա, որ անասնապահությունը պահանջում է գոմերի առկայություն, հաճախ՝ թանկարժեք եւ բարդ կառույցներով։ Սակայն խոշոր եղջերավոր կենդանիները, ոչխարները եւ խոզերը լիովին կարող են ապրել բաց տարածքներում՝ նվազագույն ծածկով։ Եռակողմ քամարգելով պարզ ծածկը բավական է կենդանիներին պաշտպանելու համար հազվադեպ հանդիպող խիստ եղանակային պայմաններից։ Տարվա մեծ մասը կենդանիները գերադասում են գտնվել բացօթյա՝ օգտվելով մաքուր օդից, արեւից եւ ազատ տեղաշարժից։

Կենդանիներին գոմում պահելը հաճախ հանգեցնում է մթերատվության նվազման՝ վատ օդափոխության, խոնավության եւ բնական լույսի պակասի պատճառով, ինչը բարձրացնում է անասնաբուժական ծախսերը։ Գոմերի կառուցման ծախսերը վերացնելով՝ ֆերմերները կարող են էականորեն կրճատել իրենց սկզբնական ներդրումները։

2. Կերերից կախվածությունը

Հայաստանում կերեր գնելու սովորությունը տարածված է, սակայն մի երկրում, որի տարածքի կեսից ավելին արոտավայրեր են, դա անտեղի է։ Ճիշտ կառավարվող արոտավայրերը կարող են ապահովել 10–11 ամիս կայուն արածեցում։

Անվերահսկելի արածեցումը հանգեցնում է արոտավայրերի դեգրադացման, մինչդեռ վերականգնողական արածեցման տեխնիկան կրկնապատկում է բերքատվությունը եւ ապահովում է արոտավայրերի կանաչ վիճակը տարվա մեծ մասում։ Այս մեթոդը ոչ միայն վերացնում է կերերի ծախսերը, այլեւ նպաստում է հողի առողջության, կենսաբազմազանության եւ ջրի պահպանմանը՝ ստեղծելով կայուն ցիկլ։

3. Սարքավորումներից կախվածությունը

Անասնապահության ավանդական մեթոդները պահանջում են մեծ քանակությամբ սարքավորումներ՝ կերաբաշխման, գոմաղբի հեռացման եւ այլ նպատակներով։ Վերականգնողական արածեցման մեթոդը թույլ է տալիս կենդանիներին դառնալ հողի կառավարման ակտիվ մասնակիցներ։ Նրանք ոչ միայն արածում են շրջապտույտով (ռոտացիոն), այլեւ բնական ճանապարհով պարարտացնում են հողը՝ կրճատելով մեքենայական միջամտության կարիքը։

Այս մոտեցումը թույլ է տալիս ֆերմերներին կենտրոնանալ արոտավայրերի որակի բարելավման վրա՝ առանց լրացուցիչ սարքավորումների, ինչը նվազեցնում է ծախսերը եւ մեղմում է շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը։

Վերականգնողական արածեցման հաջողված փորձը Հայաստանում

Mountain High Farms-ը, Հայաստանի առաջին վերականգնողական արածեցման ֆերման, ցույց է տալիս այս մոտեցման կենսունակությունը։ Սեւ Անգուս եւ Դորպեր ցեղատեսակների պահման շնորհիվ՝ ֆերման հասնում է բարձր քաշաճի՝ առանց գնված կերի։

Մարտից մինչեւ դեկտեմբեր ֆերման ապահովում է կանաչ արոտավայրեր, իսկ ձմռան կարճ ամիսներին՝ կենդանիներին կերակրում պահուստավորված խոտով։ Արդյունքում՝ արոտավայրերի բերքատվությունը բարելավվում է, ծախսերը նվազում են, կենդանիները դառնում են ավելի առողջ, ևեւ ստեղծվում է կայուն, էկոլոգիապես մաքուր համակարգ։

Վերջաբան

Հայաստանի անասնապահության ոլորտը կանգնած է գոյաբանական սպառնալիքի առաջ, սակայն լուծումը գտնվում է հիմունքների վերանայման մեջ։ Հնացած մեթոդներից հրաժարվելով եւ ընդունելով վերականգնողական մոտեցումներ՝ ֆերմերները կարող են հաղթահարել ծախսերը, վերականգնել արոտավայրերի արտադրողականությունը, նվազեցնել ներմուծված բաղադրիչների կախվածությունը եւ ապահովել մրցունակ տեղական արտադրանք։

Լուծումը պարզ է. Հայաստանի անասնապահության ապագան կախված է ավելի խելամիտ եւ խորաթափանց մոտեցումներից։ Վերականգնողական արածեցումը ոչ միայն տարբերակ է, այլեւ ճանապարհ դեպի ոլորտի վերականգնում, գյուղական համայնքների, եւ ոլորտում ամենա կարեւոր միավորի՝ ֆերմերի պահպանում։

Հեղինակվել է Աշոտ Պողոսյանի կողմից՝ Mountain High Farms-ի համար

Leave a reply