Արդյունաբերական միս՞, թե բնական աճեցված միս. Ինչ է իրականում ձեր սեղանին

20-րդ դարի կեսերին գլոբալ մսարտադրությունը միանգամից փոխվեց։ Նախկինում արոտավայրերում ազատ շրջող կենդանիները տեղափոխվեցին փակ անասնագոմեր և բտահրապարակներ, որտեղ նրանց սկսեցին կերակրել եգիպտացորենով, սոյայով և արդյունաբերական կերերով։ Այս նոր մոդելը խոստանում էր արդյունավետություն, ցածր ծախսեր և անսահմանափակ միս՝ աճող քաղաքների համար։ Բայց արդյունավետությունը բերեց թաքնված խնդիրներ։

«Երբ կենդանիները տեղափոխվեցին փակ համակարգեր, մենք տեսանք արտադրողականության թռիչք», — բացատրում է Մինեսոտայի համալսարանի սննդային համակարգերի հետազոտող Կարեն Լուիսը։ «Միևնույն ժամանակ մենք կորցրեցինք սննդի որակը, կենդանիների բարեկեցությունը և վերջապես՝ սպառողների վստահությունը»։

Անասնագոմերից բտահրապարակներ

Արդյունաբերական մսի աճեցմանն անցնելը հնարավոր դարձավ տեխնոլոգիայի միջոցով՝ սառեցված մսի փոխադրման, սինթետիկ պարարտանյութերի և հակաբիոտիկների լայն կիրառմամբ։ Գերբնակեցված անասնագոմեր նշանակում է ավելի շատ հիվանդությունների տարածում, որոնք կարող են վերահսկվել միայն դեղորայքով։ Կենդանիները արագ քաշ են հավաքում եգիպտացորենի վրա հիմնված կերերով, բայց նրանց միսը սննդային առումով տարբեր է։

Սննդային տարբերություններ

Կանադայում 2014 թվականին իրականացված հետազոտությունը համեմատել է հատիկային կերերով կերակրված կենդանիների միսը արոտավայրերում աճեցված կենդանիների մսի հետ։ Եգիպտացորենով կերակրված կենդանու միսը ավելի շատ ճարպ է պարունակում, բայց օմեգա-3 ճարպաթթուների մակարդակն ավելի ցածր է։ «Սա լրիվ տարբեր սննդային պրոֆիլ է», — ասում է Լուիսը։ «Եգիպտացորենով կերակրված կենդանու միսը կալորիական է, իսկ արոտավայրերում աճեցված միսը պարունակում է նյութեր, որոնք նպաստում են մարդու երկարատև առողջությանը»։

Հայաստանի արոտավայրային ավանդույթները

Հայաստանում մսի և գյուղատնտեսության պատմությունը միշտ կապված է եղել հողի հետ։ Սերունդների ընթացքում հորթերը, ոչխարներն ու այծերն արածել են լեռնային արոտավայրերում՝ սեզոնային բարձրադիրից դեպի ցածրադիր արոտավայրերի ճանապարհներով։ Արոտավայրերում աճեցված միսը շռայլության համար չէր – պարզապես կյանքն էր այդպիսին։

«Այստեղ, Տավուշում, մեր պապերը երբեք ոչխարներին փակ անասնագոմերում չեն պահել», — հիշում է ֆերմեր Արմեն Մնացականյանը։ «Կենդանիներն արածել են դեղաբույսեր, երեքնուկ և վայրի խոտեր։ Հենց դրանով էր պայմանավորված մեր աճեցրած մսի յուրահատուկ համը»։

Տեղական ցեղեր և համային պրոֆիլ

Հայկական տեղական ցեղերը, ինչպիսիք են Կովկասյան գորշ տավարը և Բալբաս ոչխարները, հարմարվել են դժվարին լանդշաֆտներին, բարեհաջող աճել բազմազան արոտավայրերում և կտրուկ լանջերում։ Մսի համը առանձնահատուկ էր՝ անյուղ, անուշաբույր և լեռնային արոտավայրերի համերով հարուստ։ Սակայն այսօր շատ տեղական ցեղեր դեգրադացվել են և կորցրել են միայն արոտների վրա քաշ հավաքելու գենետիկ ունակությունը։

Ինչու՝ Անգուս Հայաստան میں

Արդյունավետություն ապահովելու և արոտավայրային ավանդույթները պահպանելու նպատակով Mountain High Farms-ը ներդրել է տոհմային Սև Անգուսների վերականգնողական աճեցում Դիլիջանի ազգային պարկի ալպյան բարձրավանդակներում, որոնք հայտնի են իրենց բուսաբազմազանությամբ։

«Հայաստանում միսը պարզապես սնունդ չէ – այն մշակույթ է», — ասում է Վրեժ Բոգոսյանը՝ Երևանում Orient Butcher Shop-ի սեփականատերը։ «Խորոված, ոչխարի խաշլամա, անգամ պարզ սթեյք՝ այս ուտեստների համը տարբեր է, երբ միսը գալիս է բնական ճանապարհով աճեցված կենդանիներից»։

Վերադարձ դեպի բնությունը

Աշխարհում սպառողները նորից հետաքրքրված են բնական ճանապարհով աճեցված մսով։ Հայաստանում որոշ ֆերմերներ երբեք չեն լքել արոտավայրային համակարգերը, իսկ նոր ֆերմաները կենդանիների ավանդական արոտավայրերը վերականգնում են արդիական վերականգնողական մեթոդներով։ Mountain High Farms-ը տեղական այդ շարժման առաջատարն է։

Գիտական հաստատումներ

Հետազոտությունները հաստատում են, որ արոտավայրերում աճեցված միսը ավելի հարուստ է օմեգա-3-ով, կոնյուգացված լինոլեինաթթվով (CLA) և A ու E վիտամիններով, որոնք կապված են սրտի առողջության, բորբոքումների նվազեցման և նույնիսկ հակաքաղցկեղային հատկությունների հետ։

Սպառողների ընկալումը

Սպառողները դա նկատում են։ Նրանք գնահատում են, որ միսը զերծ է հակաբիոտիկներից, ավելի առողջ է և համեղ։ Հատկապես ծնողները պատրաստ են ավել վճարել ծագումնաստուգելի մսի համար, որը վստահորեն կարող են մատուցել իրենց երեխաներին։

Սնունդ, կենդանիների առողջություն և մարդու առողջություն

Արդյունաբերական գյուղատնտեսությունը առաջնահերթ է համարում արագությունն ու արդյունավետությունը, բայց առաջացնում է խնդիրներ՝

Կենդանիների բարեկեցության խնդիրներ – փակ տարածքներում տեղակայումը սթրես և հիվանդություններ է առաջացնում։
Հակաբիոտիկների չարաշահում – հիվանդությունների կանխարգելման համար դրանց պարբերաբար օգտագործումը խթանում է գլոբալ հակաբիոտիկային դիմադրողականությունը։
Սննդային արժեքի անկում – եգիպտացորենով կերակրված միսը հաճախ քիչ առողջ ճարպեր և հակաօքսիդանտներ է պարունակում։

«Հակաբիոտիկների պարբերաբար օգտագործումը խոշոր եղջերավորների մոտ այժմ ճանաչվում է որպես հակաբիոտիկային դիմադրողականության հիմնական գործոն», — զգուշացնում է Սամուել Օրտիզը, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունից։ «Դա մեր առջև ծառացած ամենամեծ առողջական սպառնալիքներից մեկն է»։

Ավելի առողջ նախիրներ՝ արոտավայրում

Արոտավայրային համակարգերն աճեցնում են առողջ կենդանիներ։ Ազատ արոտը նվազեցնում է սթրեսը, ուժեղացնում իմունային համակարգը և նվազեցնում դեղերի անհրաժեշտությունը։

«Առողջ կենդանիներ նշանակում է առողջ միս», — ասում է Ալիկ Նաղդալյանը, Mountain High Farms-ի անասնաբույժը։

Ինչու է կարևոր հետագծելիությունը

Հետագծելիությունը (ծագումնաստուգելիություն)՝ միսը աճեցման բոլոր փուլերում մինչև իրացում նույնականացնելու կարողությունը, դարձել է որոշիչ խնդիր։ Սպառողները ցանկանում են իմանալ՝ որտեղ է աճեցվել կենդանին, ինչպես է այն սնվել, բուժվել է արդյոք հակաբիոտիկներով կամ հորմոններով, թե ոչ։

Արդյունաբերական շղթաների «կույր կետը»

Արդյունաբերական շղթաներում այս թափանցիկությունը գրեթե անհնարին է։ Կենդանիները մի քանի ֆերմաներից հավաքվում են, մշակվում զանգվածային արտադրամասերում և անանունացվում սուպերմարկետների փաթեթներում։ Սպառողները ծայրահեղ դեպքում տեսնում են միայն ծագման երկիրը՝ առանց ֆերմայի և աճեցման մասին մանրամասն տվյալների։

Փոքր ֆերմաներ՝ հստակ կապերով

Փոքր ֆերմաներն ու ծագումնաստուգելի մսի համակարգերը առաջարկում են այլ մոդել։ Սպառողները հաճախ կարող են ճանաչել ֆերման, երբեմն նույնիսկ արոտավայրը, որտեղից գալիս է իրենց միսը։ Դա նպաստում է վստահությանը և հավատարմությանը։ 2022 թվականին Իսպանիայում անցկացված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ սպառողները պատրաստ են ավելի շատ վճարել մսի համար, որը մակնշված է կենդանիների բարեկեցության և ծագումնաստուգելիության երաշխիքներով։ Ասիայում և ԱՄՆ-ում նմանատիպ ուսումնասիրությունները նույն միտումն են ցույց տալիս։

Հայաստանի առավելությունը

Հայաստանում Mountain High Farms-ը ապահովում է ամբողջական ծագումնաստուգելիություն՝ վաճառելով անմիջականորեն առցանց՝ buy.am հարթակի միջոցով։

«Երբ մեզանից Անգուսի միս եք գնում, կարող եք գալ տեսնել այն արոտավայրը, որտեղ այդ Անգուս կովն արածում է», — ասում է գործառնական կառավարիչ Արամ Մխիթարյանը։ «Սա իսկական ծագումնաստուգելիություն է»։

Մինչդեռ Հայաստանի շուկան աստիճանաբար լցվում է էժան ներմուծված մսով՝ հաճախ Անգուսի մսով, որը աճեցված է Ռուսաստանի և այլ երկրների արդյունաբերական ֆերմաներում։ Այդ ներմուծումները թափանցիկ չեն և միսը սովորաբար արտադրվում է ինտենսիվ, փակ համակարգերում։

Երկու համակարգերի արդյունքը

Արդյունաբերական և բնական ճանապարհով աճեցրած մսի վերաբերյալ վեճը վերջին հաշվով արժեքների բախում է։ Արդյունաբերական համակարգերը ապահովում են էժան, առատ սպիտակուց՝ թաքնված խնդիրներով՝ սննդի որակի անկում, կենդանիների բարեկեցության խնդիրներ և հանրային առողջության ռիսկեր։ Ներկայումս բնական ճանապարհով աճեցված միսը նպաստում է կենդանիների առողջությանը, ստեղծում է առողջ սնունդ և պահպանում մշակութային ավանդույթները։

«Ես պարզապես միս չեմ վաճառում», — ասում է Վրեժ Բոգոսյանը, Orient Butchery-ից, որը վաճառում է Mountain High Farms-ի Անգուսի միսը։ «Ես վաճառում եմ ազնվություն։ Իմ հաճախորդները ինձ ճանաչում են, նրանք ճանաչում են ֆերման, որտեղից գալիս է միսը, և նրանք վստահում են ինձ»։

Եզրակացություն

Հայերի համար արոտավայրերում աճեցված միսը պարզապես սնունդ չէ՝ դա ժառանգություն է, կապ հողի հետ և ապահովություն ավելի առողջ սերունդների համար։

Արդյունաբերական միս՞, թե բնական աճեցված միս. Ինչ է իրականում ձեր սեղանին